ASPEKT ZDROWOTNY ĆWICZEŃ SPORTÓW WALKI NA ZAJĘCIACH W-F ORAZ POZALEKCYJNYCH ZAJĘCIACH SPORTOWYCH W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH I ŚREDNICH  - KOREKTA WAD POSTAWY
DO ZASTOSOWANIA NA LEKCJACH W-F 



Wstęp :

Wychowanie fizyczne - "początki drogi sportowej..."

Wychowanie fizyczne nazywane dawniej kulturą fizyczną pełni wielką rolę w rozwoju dzieci i młodzieży kształtując do najmłodszych lat zainteresowania sportowe , które stają się początkiem dłuższej lub któtszej sportowej pasji uczniów z której rodzą się póżniejski mistrzowie sportu, nauczyciele, trenerzy, instruktorzy, działacze sportowi. Wielką rolę w kształtowaniu tej pasji sportowej odgrywają nauczyciele wychowania fizycznego, instruktorzy i trenerzy dając swoim wychowankom pierwszy impuls i motywację do narodzenia się trwałego zainetersowania sportem. Często pierwszy nauczyciel wychowania fizycznego staje się też dla ucznia mentorem, czy wzorem do naśladowania. W moim wypadku decydującym czynnikiem do podjęcia przez mnie pózniejszej pracy w zawodzie nauczyciela wychowania fizycznego i instruktora sportów walki był mój kontakt w szkole średniej z zaczynającymi wówczas swoją pracę w zawodzie nauczyciela  praktykantami Akademii Wychowania Fizycznego, którzy pokazali nam w trakcie lekcji obraz zajęć sportowych który utkwił mi w pamięci na długie lata jako silna fascynacja zarówno ich wysoką sprawnością fizyczną, wiedzą , umiejętnością kontaktu z grupą, poczuciem humoru. Tych cech nie odnajdowałem wtedy będąc nastolatkiem u wielu innych nauczycieli , którzy często wypaleni zawodowo, stosowali w nauczaniu schematyczne metody nauczania i nie potrafili dotrzeć do młodego człowieka ani wzbudzić jego zainteresowania swoim przedmiotem. Od wielu lat w prowazdeniu zajęć wychowania fizycznego dużym problemem jest  to że
w klasach I-III kiedy to dziecko jest w cudownym wieku do rozpoczęcia trenignu sportowego, gdyż przejawia niczym nie skrępowany entuzjazm i zapał do ćwiczeń a także jest otwarte na wszelkie nowe informacje zgodnie z powiedzeniem :"czego Jaś się nauczy to i Jan będzie umiał"  zajęcia ruchowe nie są prowadzone przez nauczycieli będącymi nauczycielami wychowania fizycznego a przez Pani nauczające nauczania początkowego. Jednym z wielu niekorzystnych efektów takiej sytuacji jest fakt ,że dzieci w klasie czwartej kiedy to pojawiają się pierwsze aspekty sportowej rywalizacji szkół nie umieją nawet biegać we właściwy sposób ani wykonywać najprostszych ćwiczeń gimnastycznych, gdyż nikt ich przez początkowe lata szkoły podstawowej tego poprawnie nie nauczył. Dodatkowo liczba sal sportowych i sprzętu sportowego do prowadzenia zajęć jest ciągle niewystarczająca.. W tych trudnych warunkach zarówno pod względem braku wykwalifikowanej kadry w zakresie zajęć w-f jak też braków lokalowych i sprzętowych dochodzi do masy niekorzystnych zjawisk upośledzających i utrudniających dalszy rozwój dziecka pod względem budowania zarówno zainteresowan sportowych jak też budowania umiejętnosci sportowych niezbędnych w uczestnictwie w lekcjach w-f na dobrym poziomie a także pózniejszego startu w szkolnych zawodach sportowych.. Stopniowo w dzieciach zabijana jest kreatywnośc jak też motywacja do lekcji wychowania fizycznego..
Współczesna szkoła nie tylko w Polsce ale także i na świecie zabija kreatywność dzieci i motywację do nauki nie tylko wychowania fizycznego co wynika m.in  z badań sir. Kena Robinsona -  angielskiego badacza systemów szkolnictwa na świecie w zakresie badań nad teatrem i dramatem w edukacji szkolnej na całym świecie . Sir Ken Robinson -  doktorant Uniwersyteteu w Londynie został nagrodzony wieloma prestiżowymi nagrodami oraz tytułem szlacheckim przez królową angielską  za swoje badania. Wg.  jego wniosków obecny światowy system szkolnictwo faworyzuje przedmioty ścisłe stawiając je najwyżej w hierarchii nauczanych w szkołach przedmiotów, a w pózniejszym etapie służy jedynie do " produkowania"  jak on to nazywał osób posiadających tytułu naukowe. Przedmioty artystyczne , w tym wychowanie fizyczne są traktowane jak mniej ważne albo spychane na margines w szkolnych systemie nauczania. Ta sytuacja doprowadza do tego ,że wielu uczniów zdiagnozowanych jako pisadających schorzenia ADHD kierowanych na leczenie środkami farmakologicznymi czy zajęciami z psychologami i terapeutami mogłoby odnależć swoją drogę w intensywnych zajęciach ruchowych oraz artystycznych takich jak nauka tańca. Jako przykład sir . Ken Robinson przytaczał wybitną angielską artystkę - tancerkę opracowującą w dorosłym życiu choreografię do kultowych wystawianych na scenach całego świata musicali zdiagnozowaną przez nauczycieli w szkole podstawowej jako wymagającą terapii z powodu nadpobudliwości ruchowej.. W trakcie rozmowy z mamą dziewczynki lekarz badający dziecko wyszedł z mamą z pomieszczenia włączając muzyką z radia. Dziewczynka zaczęła spontanicznie tańczyć słysząc muzykę. Wtedy lekarz stwierdził : " ona nie ma nadpobudliwości psychoruchowej - ona jest tancerką.." . Po wielu latach okazało się że ta trafna diagnoza lekarska otworzyła wielką światową karierę.. Zgodnie z badaniemi sir. Kena Robinsona we wszystkich szkołach niezależnie od kraju w którym było prowazdone badanie szkoła zabija w dzieciach chęć do nauki oraz kreatywność , czyli odwagę do popełniania błędów i sponatniczność w nauce, co jest jego zdaniem najwazniejsze w początkowym etapie edukacji. Tak więc zgodnie z tymi badaniami przedmioty artystyczne takie jak wychowanie fizyczne, nauka tańca, nauka malarstwa powinny stanowić  jedną z najważniejszych częsci edukacji szkolnej. Po badanich prowadzonych w szkołach wielu krajów sir. Ken Robinson zauważył również że w szkołach gdzie przedmioty artystyczne nauczane były na wysokim poziomie agresja przejawiana w zachowaniach uczniów zarówno w szkole jak też poza nią była minimalna, a  wyniki w nauce zaskakująco wzrastały  w porównaniu do szkół pracujących w systemie tradycyjnym....

Aspekt zdrowotny lekcji w-f w klasach I - III oraz problemy organizacyjne
prowadzenia lekcji w-f w szkole 

Zgodnie z powiedzeniem " sport zastąpi każde lekarstwo ale żadne lekarstwo nie zastąpi sportu" ćwiczenia sportowe w szkole dają wielkie możliwości poprawia zdrowia uczniów w bardzo wielu zakresach . Wielu rahabilitantów zajmujących się korektą wad postawy twierdzi, że  liczba dzieci zgłaszających się ze schorzeniami dotyczącymi wadliwej postawy ciała wieku zarówno lat kilku jak i kilkunastu niezależnie od płci  lawinowo wzrasta z czasem generując wielką liczbą zwolnień lekarskich z zajęć wychowania fizycznego które paraliżują właściwe prowadzenie zajęć w-f w wielu szkołach .
Ze swojej nauczycielskiej  kariery zawodowej pamiętam klasę dziewcząt z którą miałem prowadzić zajecia wf  w szkole średniej, a te dziewczęta dostarczyły mi na początku roku szkolenego 80 procent zwolnień całorocznych z w-f, a pozostałe będące teoretycznie zdrowe zgłaszały prawie na każdej lekcji w-f  niedyspozycję w związku z bólami miesiączkowymi...
W wyniku tego niewiele brakowało a straciłbym z mojego nauczycielskiego  etatu 3 godz zajęć tygodniowo na cały rok a  w konsekwencji moje miejsce pracy zostaloby zredukowane jesli taka sytuacja by się powtarzała też  w innych klasach z którymi miałem lekcje w-f..
Problem nadmiernej ilości dostarczanych przez uczniów zwolnien lekarskich z ćwiczeń w-f dotyczy uczniów zarówno szkół podstawowych jak też średnich.  
Jak podało kiedyś radio RMF FM  powołując się na ogólnopolskie badania lekarskie w zakresie wad postawy około 80 procent dzieci w Polsce ma skrzywienie kręgołupa tzw skoliozę wywołaną m.in przenoszeniem ciężkiego plecaka wyładowanego książkami jak też siedzeniem w ławkach niedostosowanych do wzrostu dzieci oraz brakiem ćwiczeń na lekcjach w-f . Dzieci i młodzież obecnie spędza wiele godzin w pozycji siedzącej. Wielu z nich jest uzależnionych od smartfonów oraz gier komputerowych siedząc wiele godzin przed komputerami w domu  po skończeniu siedzenia w szkolnych niedostosowanych do ich wzrostu ławkach. Ciężar przenoszony na plecach dzieci  wieku 7-9 lat do szkoły w plecaku rocznie jak podało Radio RMF FM powołując się na wyniki badań wynosił na jedno dziecko rocznie ok 1500 kg.. Reasumując wymuszona wielogodzinna pozycja siedząca dziecka w połączeniu z brakiem aktywności fizycznej prowadzi do tragicznych następstw zdrowotnych . Wychowujemy od najmlodszych lat społeczeństwo gdzie krzywy kręgosłup staję się patologiczną normą i nikogo nie dziwi.
Bardzo ważnym aspektem poza zahamowaniem napływu zwolnień lekarskich uniemożliwiających prowadzenie lekcji w-f jest program nauki - ułożenie lekcji w szkole w sposób umożliwiający prowadzenie zajęc w-f oraz utrzymanie przez uczniów higieny osobistej.. W szkołach amerykańskich uczniowie zostawiają rzeczy w szafeczkach nie nosząc takich obciążeń na plecach jak dzieci polskie a lekcja wychowania fizycznego jest prowadzona regularnie w godzinach porannych a po lekcji w-f  w programach szkół amerykańskich  jest lekcja wychowawcza gdzie często są omawaiane sukcesy sportowe uczniów. Takie działanie zachęca dzieci  i młodzież do zajeć sportowych. Zawody szkół średnichw piłce koszykowej w USA są transmitowane na poziomie meczy finałowych przez ogólnokrajowe staje telewizyjne  a w okresie meczy finałowych o miejsce 1-3 nie mogą być w USA organizowane żadne imprezy sportowe..
W  naszym kraju po lekcji w-f w spoconej i śmierdzącej koszulce bez możliwości wykąpania się szedłem na lekcję matematyki gdzie była klasówka.. 

Wychowanie fizyczne w szkole podstawowej - ćwiczenia wzorowane na treningu sportów walki  przydatne do korygowania wad postawy

W  karate zajęcia sportowe prowadzone są zgodnie z tradycją boso co daje to możliwośc naturalnej korekty płaskostopia wzmacniając mieśnie związane z wysklepianiem łuku stopy..

ZALETY TRENINGU KARATE W SPORCIE SZKOLNYM

 

Zajęcia karate każdorazowo rozpoczynają się od ustawienia grupy w jednej linii, następnie uczniowie siadają w pozycji siadu japońskiego żeby w nieruchomej pozycji z zamkniętymi czami przygotować się do treningu i wyciszyć swoje emocje. To samo ćwizcenie powtarzane jest na zakończenie treningu dając możliwośc reflekcji i zapamiętywania wykonywanych w trakcie treningu ćwiczeń.
Trener karate siedząc przodem do grupy koryguje sylwetkę uczniów nakazując im od samego początku niezaleznie od wykonywanego ćwiczenia utrzymywanie wyprostowanej sylwetki. Korekta krzywych pleców - skoliozy jak też innych skrzywień sylwetki odbywa się wg dwóch zasad : wzmacnianie osłabionych mieśni odpowiedzialnych za utrzymanie prostej sylwetki i ich rozciąganie. Jednym z najbardziej zalecanych sportów do korekty sylwetki jest pływanie. Niestety w naszych realiach wiele szkół nie ma dostępu regularnie do basenów.. Dużą zaletą ćwiczeń karate jest to że nie wymagają one ani sprzętu ani sali sportowej. Można je prowadzić w każdych warunkach. 

Poniżej przedstawię kilka ćwiczeń karate poprawiających sylwetkę ciała.  

Przykłady ćwiczeń na treningu karate poprawiających postawę uczniów w wieku szkolnym :

I Korekta płaskostopia ( przykłady ćwiczeń na lekcji wf ) :

1. chodzenie i bieganie boso na zewnętrznych, wewnętrznych krawędziach stóp, na palcach stóp i na piętach
2. w pozycji stojącej przemieszczanie do do przodu starając się ruszyć do przodu przy pomocy ruchów palców obu stóp 
3. w pozycji stojącej - na podłodze zostaje duży palec stopy a uczniowie podnoszą do góry 4 pozostałe palce stopy
4. pozycja stojąca -  uczniowie pozostawiają na podłodze  środkowy palec stopy a podnoszą pozostałe palce 

II wzmacniane mięsni odpowiadających za prawidłową postawę ciała :

1) wzmacnianie i rozciąganie mięsni nóg 

a. w pozycji wykrocznej  ze zgiętym kolanem z przodu - ćwiczenia półprzysiadów bez odrywania od podłogi stóp w pozycji wykrocznej 
b. w  pozycji rozkrocznej - oba kolana zgięte w tym samym stopniu , wykonywanie półprzysiadów bez odrywania stóp od podłogi 
c. w  pozycji zakrocznej - ćwiczenia jak wyżej pólprzysiadów bez odrywania stóp od podłogi
d. wymachy zakrocznej  nogi wyprostowanej w kolanie do wysokości klatki piersiowej
e.  wymachy nogi zakrocznej wyprostowanej po łukach na zewnątrz i do wewnątrz
f.  w pozycji lekkiego rozkroczu wyskoki obunóż w górę podciągając kolena do klatki piersiowej zakończone miękkim lądowaniem poprzez palce stóp do pólprzysiadu

Uwagi  :
W początkowym etapie treningu karate nauczamy dzieci 3 postaw : 

1. Wykrocznej, zakrocznej i rozkrocznej . Wykroczna jest pierwszą i najbardziej naturalna z tych trzech postaw  -  do poprawnego wykonania postawa ta wymaga wzmocnienia i rozciągnięcia mięśni nóg . Postawa ta znakomicie uczy dzieci równowagi, a dokręcanie tylnej stopy co jest jednym z warunków poprawnego wykonanie doskonale rozciąga mięsnie łydki i wzmacnia mięśnie stopy. Ponadto w trakcie ćwiczeń postaw zakrocznej , wykrocznej i rozkorocznej dochodzi do rozciągania i wzmacniania stawów skokowych.
Postawa zakroczna, wykroczna i rozkroczna nazywane są " zewnętrznymi" gdyż napięcia mięśni nóg kierowane jest jakby z wewnątrz na zewnątrz po łukach . Takie wykonywanie napięcia mięsni wzmacnia wewnętrzne mięsni ud, miednicy oraz dolnego odcinka kręgosłupa. Postawy wymagają idealnie wyprostowanej sylwetki zarówno w wykonaniu statycznym jak też w trakcie poruszania się w przód i tył. W nauczaniu grupowym w dużych liczebnie klasach oraz w trudnych warunkach salowych często dochodzi do niedokładnego przekazu informacji dzieciom na lekcji co doprowadza potem w treningach do tzw lawinowego narastania błedu. Nie zauważenie przez instruktora czy nauczyciela drobnego błędu wielokrotnie powielanego prowadzi potem do dużych błędów technicznych niemożliwych do skorygowania. Błędne wykonywanie ćwiczeń i pośpieszne nauczanie prowadzi do niezadowolenia z braku wyników zarówno ucznia jak i nauczyciela oraz może doprowadzić do ciążkich kontuzji czy urazów. Dlatego w ćwiczeniach karate instruktor chodzi po sali stając na dłuższy moment przy każdej trenowanej  osobie i obserwując wykonywanie ćwiczeń w bliskiej odległości co daje mozliwośc natychmiastowej korekty błędu. 

2) Ćwiczenia korygujące w zakresie kręgosłupa :

a. w pozycji lekkiego rozkroku z kijem pod łokciami powolne skręty ciała w lewo i prawo 
b. skręty ciała w lewo i prawo z kijem pod łokciami w pozycji wykrocznej 
c. przejścia z kijem pod łokciami w pozycji wykrocznej do przodu i do tyłu
d. przejścia  w pozycjach wykrocznej, zakrocznej i rozkorocznej do przodu o do tyłu z książką trzymaną na głowie , ręce spoczywają na biodrach , łokcie skierowane są na zewnątrz
e. w pozycji lekkiego rozkroku lekki skłon do tyłu z wypchnięciem bioder, dłonie oparte są z tyłu  pomagając wypychać biodra
f. w pozycji leżącej na brzuchu lekko unosimy tułów nad podłogę i kierujemy obie wyprostowane ręce do tyłu tworząc zarys litery V, potem nie zmieniając pozycji przenosimy ręce do przodu do zarysu litery T , i kończymy z przodu unosząc obie ręce na zarysie litery Y , każdą z pozycji pośrednich utzrymuje,my przez 4 sekundy nieruchomo 
g. " koci grzbiet" w pozycji stojącej , potem w pozycji klęku podpartego - wyginanie kręgosłupa lędziowego potem piersiowego w łuk w pozycji klęku podpartego.
h. w parach - cwiczący na zmianę  naciągają robiąc skłon do przodu  partnera ćwiczącego z nimi na plecach trzymając go za nadgarstki w górze 
i. ćwiczenia ciosu prostego w pozycji lekkiego rozkroku wykonując wydech i napięcie mięsni całego ciała  na końcu ciosu ze szczególnym spięciem mieśni pośladków oraz pleców 

UWAGI :
Wyżej opisane ćwiczenia korugujące sylwetkę u uczniów można modyfikować zgodnie z posiadaną przez nauczycieli wf wiedzą i kwalifikjacjami. Lekcja w-f  z wybranymi  elementami karate wcale nie musi być prowadzona przez instruktora karate z wieloletnim doświadczeniem. Nauczyciele w-f są osobami doskonale przygotowanymi poprzez studia fachowe oraz wieloletnią praktykę do nauczania każdego rodzaju sportu . Dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem w zakresie sztuk walki oraz pisząc autorski program nauczania karate do szkół na lekcjw w-f licze na odzew nauczycieli w-f, dyrektorów szkół zainteresowanych wprowadzeniem ciekawej formy zajęć do bloku zajęc sportowych w szkołach. jestem otwarty na wszelkie uwagi odnośnie przedstawionej przeze mnie tematyki i będę wdzięczny za wszelką korespondecję z tego zakresu. 

Dariusz Zalewski 
instruktor karate, dyplomowany nauczyciel w-f  

 

 

 

REFERAT PRZYGOTOWANY PRZEZ MGR ELŻBIETĘ MOHR -

SZKOLENIE RADY PEDAGOGICZNEJ

     Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak niestety codziennym elementem naszego życia. Tkwi w osobowości każdego człowieka a u jej podstaw leży uwarunkowana genetycznie biologiczna natura naszego gatunku.
     Ze zjawiskiem przemocy i agresji spotykamy się wielokrotnie i niestety co raz cześciej w domach, w szkole i na ulicach. Coraz częściej też czujemy się bezradni wobec docierających do nas za pośrednictwem mediów informacji o kolejnych aktach przemocy. Znacząca część wśród osób zatrzymanych z powodu agresywnych zachowań stanowią dzieci i młodzież. A proces brutalizacji życia społecznego ma charakter progresywny. Agresja współczesnego świata staje się problemem zaprzątającym myślenie i działanie rodziców, wychowawców, pedagogów, psychologów, polityków: jak skutecznie wychowywać, jak przeciwdziałać agresywnym zachowaniom zwłaszcza młodego pokolenia. Często mamy do czynienia z różnymi aspektami agresji, stykamy się z nimi w życiu codziennym. Począwszy od złośliwości, kpin i poniżania, a skończywszy na pobiciu czy zabójstwie. Tak szeroko potraktowany problem może uświadomić niektórym, że agresja wśród dzieci i młodzieży jest zjawiskiem narastającym, procesem, który zaczyna się od drobnej dokuczliwości i szkodzenia dobremu samopoczuciu innych aż do ciężkich przestępstw.
     Przeżywanie uczuć i emocji jest naturalną reakcją na to, co dzieje się w kontaktach z otoczeniem, jest też źródłem wielu nieporozumień. Mamy ogromne kłopoty z okazywaniem sobie uczuć i nazywaniem ich. Nie wyrażone uczucia powodują, że żyjemy w dużym napięciu i często reagujemy agresją. Tworzą się wtedy bariery w kontaktach z innymi.

Pojęcie agresji i przemocy

     Termin "agresja" wywodzi się z języka łacińskiego, w którym słowo "agressio" oznacza "napad", a słowo "agressor" "rozbójnika".
     Agresją nazywamy wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje. Jest to działanie, u podłoża którego leżą gniewne emocje i nieprzyjazne intencje, działanie, które ma na celu wywołać u drugiej osoby ból, strach, niepokój bądź wewnętrzne cierpienie. Do natury aktu agresji należy jego umyślność. Ze słowem agresja związane jest też pojęcie "przemocy". Niektórzy autorzy uważają, że o agresji można mówić wtedy, gdy obie strony (np. podczas bójki lub kłótni) mają podobną siłę fizyczną lub psychiczną. Stosowanie przemocy oznacza natomiast takie sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił, np. gdy uczeń jest narażony na ataki innego ucznia lub grupy uczniów i jest wobec tych ataków bezbronny (np. młodszy, słabszy fizycznie lub psychicznie).
     W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie ludzkiej agresji:

• teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem wrodzonym i że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc;

• teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia potrzeb;
        teoria społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie doświadczenie, bądź przez naśladownictwo.

     Młody człowiek zewsząd atakowany jest przez wzorce agresywnych zachowań. Często jego autorytety (rodzice, massmedia, idole) modelują niewłaściwe, niesprzyjające nabywaniu prospołecznych umiejętności sposoby myślenia, ocen, postaw. Dziecko uczy się takich postaw. Agresję trudno jest zmienić, bowiem myśli i zachowania agresywne są "przeuczone", "zautomatyzowane", ponieważ przyswajane były przez lata. Agresja jest często skuteczna w osiąganiu celów, nawet bywa wspierana przez ważne w życiu dzieci i młodzieży osoby; często są bezpośrednie i pośrednie [np. filmy akcji] zachęty do stosowania agresji i przemocy. Powody wspomniane powyżej powodują deficyt sprawności społecznych. Aby go wyrównać należy nauczyć osoby z deficytem właściwych postaw i zachowań.

Przemoc i agresja w szkole

     Wiele mówi się i pisze ostatnio o wzrastającym na terenie polskich szkół problemie agresji i przemocy. Szkoła jako instytucja, wraz z jej uwarunkowaniami oraz sposobem organizacji procesu dydaktycznego może przyczyniać się do powstawania zachowań agresywnych. Problem ten staje się przedmiotem rozległych badań. Codzienne obserwacje nauczycieli, jak też drastyczne epizody znane publicznie sygnalizują, że agresja i przemoc w szkole są niemarginalnym problemem, występującym w różnych konfiguracjach.
     Agresja i przemoc w szkole przejawia się głównie w różnych formach napastliwości czy dokuczliwości jednych uczniów wobec innych (impulsywnym uderzeniu, zwymyślaniu, złośliwym podstawieniu nogi itp.) bądź w używaniu przez jakąś grupę dzieci siły czy pośredniej przemocy wobec słabszych, aby ich zastraszyć, podporządkować, uzyskać od nich pożądane "usługi" i dobra (np. pieniądze, atrakcyjne przedmioty ). Nie istnieje jedna prosta recepta na zapobieganie i usuwanie agresji i przemocy w szkole. Tylko działania na różnych płaszczyznach i w różnych zakresach funkcjonowania szkoły i pedagogów dają możliwość ograniczenia tego problemu. Szkody wyrządzone przedmiotowi agresji mogą mieć charakter szkód materialnych(np. uszkodzenie ciała, zniszczenie bądź uszkodzenie przedmiotów materialnych) oraz szkód moralnych (np. poniżenie godności osoby będącej przedmiotem agresji, wzbudzenie w niej poczucia lęku, zagrożenia, poczucia niższości, utrudnienie wykonywania określonych działań przez osobę stanowiącą przedmiot agresji, zakłócenie jej stosunków z otoczeniem społecznym ). W badaniach przemoc (agresja) definiowana jest jako przemoc fizyczna i przemoc psychiczna. Pojęcie przemocy fizycznej obejmuje naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby. Może być skierowana także przeciwko rzeczom (wandalizm).

1. Przemoc fizyczna wobec osoby
   Pojęcie przemocy w tym rozumieniu obejmuje przede wszystkim zamierzone, tzn. świadome i celowe, powodowanie obrażeń cielesnych. Działania te mogą mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Obejmują takie zachowania jak np. popychanie i poszturchiwanie, aż do ciężkiego pobicia

2. Wandalizm - to przemoc skierowana na przedmioty.
   Tym pojęciem określa się zachowania skierowane - w sposób celowy i świadomy - na niszczenie przedmiotów albo cudzej własności. W pojęciu "niszczenie" zawiera się zarówno uszkodzenie jak i całkowita dewastacja.

Na agresję fizyczną składają się pojedyncze zachowania, np.:

uderzenie
potrącenie
podstawianie nogi
wyrywanie przedmiotów
szarpanie
kopanie
reakcje mimiczne: wykrzywianie się, przedrzeźnianie
posługiwanie się w toku agresji przedmiotami: rzucanie, uderzanie, kłucie

Przemoc psychiczna /agresja słowna/
Pod tym pojęciem kryją się następujące zachowania:

1. agresja werbalna, np. obrażanie, znieważanie, ironizowanie, kompromitowanie;

2. groźby, powiązane z przemocą skierowaną przeciwko osobom i przedmiotom, stosowanie presji i szantażu celem wymuszenia konkretnych zachowań;

3. dyskryminacja (poniżanie, naruszanie cudzej godności).

Na agresję słowną składać się mogą:

• grożenie

• straszenie będące zapowiedzią przykrych konsekwencji, jakie oczekują daną osobę, jeśli nie zachowa się zgodnie z wolą agresora

• odbieranie lub ograniczanie swobody i uprawnień przysługujących danej osobie, np. odsuwanie od pewnych czynności, zabranianie uczestnictwa w niektórych pracach czy zabawach

• podawanie fałszywych informacji w celu wprowadzenia w błąd, np. błędne podpowiadanie w czasie lekcji

• wyśmiewanie

• kpiny

• złośliwe uwagi połączone z naśladowaniem gestów, mimiki, wyglądu, sposobu zachowania drugiej

• osoby, przezwiska

• obmawianie

• plotkowanie

• skarżenie

• donoszenie

     Zachowanie agresywne pojawić się może jako następstwo stanu, który określa się mianem frustracji. Frustracja ma miejsce wtedy, gdy jednostka dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb biologicznych lub psychicznych i osiągnięcia określonych celów, napotyka w toku działania na trudne do pokonania przeszkody. Przeszkoda wywołać może gniew, który zostaje skierowany na określone osoby lub rzeczy, przybierając postać ataku fizycznego lub werbalnego.
Przyczyną frustracji może być:

• brak poczucia bezpieczeństwa

• brak zdobycia uznania, sukcesu

• brak kontaktów z rodzicami, rówieśnikami, nauczycielem

• potrzeba samodzielności, aktywności

• potrzeba uznania społecznego

• niesprawiedliwa ocena

     Wobec uczniów zachowujących się agresywnie na tle frustracji należy ustalić, które potrzeby dziecka uległy blokadzie oraz rozważyć możliwość ich zaspokojenia.
     Konwencjonalnym sposobem eliminowania agresji jest karanie za agresywne zachowania. Jednakże, jak wskazują badania, karząc za agresję możemy uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego - nie likwidację, lecz utrwalenie zachowań agresywnych. Karanie za agresję przynosi często pozorne i krótkotrwałe efekty. Karana agresja może ulec stłumieniu i manifestować się w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń. Karanie zachowań agresywnych doprowadzić może do tzw. przemieszczania agresji: uczeń nie będzie przejawiał agresji w obecności osoby karzącej, lecz "wyładuje" napięcie emocjonalne na innych obiektach w sytuacjach, w których nie czuje się zagrożony ukaraniem.
Nasuwa się pytanie "czy wobec tego należy w ogóle stosować kary"?
     Kary należy stosować, ale ze szczególną rozwagą. . Przejawiać należy postawę nie sędziego, który ocenia i karze, lecz postawę opiekuna starającego się pomóc. Skutecznie przeciwdziała kara "psychologiczna" tzn. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy, kary słowne połączone z tłumaczeniem, wyjaśnieniami, perswazją. Kara słowna budzi u karanego poczucie niechęci, gniewu, kara psychologiczna natomiast prowadzi do poczucia winy, która stać się może motywem zmiany dotychczasowego zachowania.
Należy pamiętać o następujących zasadach:

• nie stosuj kar fizycznych - nie można eliminować u kogoś zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym

• karanie słowne, perswazyjne, "psychologiczne" wymaga opanowania własnych negatywnych emocji - nie karz w uniesieniu, zdenerwowaniu

• jeśli karzesz, staraj się, aby wychowanek zrozumiał sens stosowanej kary, wyjaśnij za co i dlaczego został ukarany

• karząc za zachowania agresywne, równocześnie dostrzegaj i nagradzaj pozytywne zachowania ucznia.

      Pomijając wpływ rodziny i środowiska na kształtowanie postaw u dzieci, chciałabym zatrzymać się na dwóch aspektach mających według mnie ogromny wpływ na zachowanie się dzieci:

I. BŁĄD WYCHOWAWCZY NAUCZYCIELA.

     Gdy nauczyciel popełnia błąd wychowawczy, a więc przekracza prawa ucznia - osoby do szacunku, godności, akceptacji, rozwoju, większość uczniów doświadcza takich emocji jak poniżenie, bezradność, strach co staje się przyczyną agresji.
     W ostatnich latach opinię społeczną bulwersują doniesienia o agresywnym zachowaniu się dzieci i młodzieży. Rosnąca agresja w interakcjach dzieci również na terenie szkół staje się faktem.
A jaki jest w tym udział samych nauczycieli?
     Współczesna krytyka szkoły jest najczęściej krytyką tych instytucjonalnych więzów, które "usztywniają" relację między nauczycielem i uczniem, czyniąc tym samym z nauczyciela urzędnika przekazującego wiedzę, nadzorującego jej przyswajanie i oceniającego ucznia. Nauczyciel nie jest postrzegany jako osoba życzliwa uczniowi, ale oceniająca go w pewien specyficzny sposób. Ocena bowiem w tradycyjnej szkole polega głównie na wyszukiwaniu tego, czego uczeń nie wie lub nie umie, co robi źle i co w ogóle można mu zarzucić. W takiej sytuacji relacja między nauczycielem a uczniem jest pełna zafałszowań - uczeń używa wszelkich sposobów, by nauczyciel nie znał całej prawdy na jego temat, a szczególnie związanej z jego trudnościami i brakami. A od relacji między nauczycielem i uczniem, od tego czy będą to relacje zaufania, życzliwości, współodpowiedzialności , czy też stosunki nieufności i przymusu, zależy przebieg procesu wychowawczego i trwałość jego wpływu na osobę ucznia.
     Nauczyciel, który posiada tylko wiedzę, rzadko bywa dobrym pedagogiem. Jego braki w zakresie nawiązywania dojrzałych kontaktów z wychowankami, niska wrażliwość percepcyjna na sytuacje wymagające interwencji pedagogicznej, nieudolność w rozwiązywaniu problemów prowadzi z reguły do ukształtowania konfliktowych i destrukcyjnych stosunków w klasie. Prowadzi to w konsekwencji do frustracji, bezradności i zniechęcenia u nauczycieli z jednej strony, z drugiej natomiast do niezadowolenia uczniów przybierającego formę buntu wobec szkoły i nauczycieli oraz do nasilenia się zaburzeń o charakterze nerwicowym. Nauczyciele niejednokrotnie opanowali w sposób mistrzowski umiejętności nauczania, a kiepsko natomiast - wychowania. W szczególności - rozwiązywania problemów i konfliktów w relacjach: uczeń –inni uczniowie, nauczyciel - rodzic.
     Dlatego też, agresja i przemoc w szkole to takie formy zachowania się nauczycieli wobec uczniów - u podstawy których być może leżą dobre intencje albo poczucie bezsilności - które koncentrują się na sprawianiu uczniom przykrości i ... łatwo wywołują kontrreakcję.
     Najczęściej popełniane błędy przez nauczycieli, przyczyniające się do wzrostu poziomu agresji wśród uczniów:

• niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami, powodujące ich agresję (poniżanie, krytykowanie, wyśmiewanie lub niezauważanie osiągnięć uczniów);

• zbyt rzadko wykorzystywane umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez nauczycieli;

• nie skuteczne rozładowywanie napięć podczas lekcji (nastawienie na szybki skutek, bez uwzględniania przyczyn i warunków);

• nieumiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć wynikających z kontaktów z uczniami.

Co może nauczyciel?
     Nie istnieje jedna prosta recepta na zapobieganie i usuwanie agresji i przemocy w szkole. Tylko działania na różnych płaszczyznach i w różnych zakresach funkcjonowania szkoły i pedagogów dają możliwość ograniczenia tego problemu. Szkoła jest zobowiązana nie tylko do doraźnego reagowania na akty przemocy i agresji, ale także do prowadzenia długofalowej pracy profilaktyczno - wychowawczej w tym zakresie.

II. Wpływ telewizji.
     Jedną z istotnych przyczyn agresji dzieci i młodzieży jest oddziaływanie telewizji. Psychologowie od lat alarmują, że wątek agresji i seksu na ekranie albo wzmaga agresywność zwróconą przeciwko otoczeniu, albo wzmaga stany lękowe. U wszystkich widzów często powtarzająca się agresja zmniejsza wrażliwość i osłabia samokontrolę zachowań agresywnych.
     Dzieci uczą się przez naśladownictwo biorąc przykład z bohaterów ulubionych seriali lub kreskówek i nie ma dla nich znaczenia, czy są to osoby żywe czy fikcyjne.
Jeżeli mamy do czynienia z zwielokrotnieniem przemocy, to nie możemy mówić o niewinnych bajkach. Dzieci bowiem często utożsamiają się z ulubionymi bohaterami i poprzez naśladownictwo przejawiają ich cechy.
     Przyjmują bez zastrzeżeń wszystkie ich poglądy i zasady ulubionego bohatera, nie zastanawiając się nad tym, czy są one słuszne z obiektywnego punktu widzenia, którego jeszcze nie dostrzegają. Wpływ telewizji na dzieci uzależniony jest min. od stosunku rodziców do tego problemu. Jeżeli rodzice nie ustalają dziecku reguł oglądania TV, nie oglądają jej razem z dzieckiem, nie rozmawiają o oglądanych przez dzieci programach, prawdopodobieństwo ulegania przez dzieci wzorcom prezentowanym przez TV jest większe. Jeszcze bardziej pewne jest, że dzieci ulegną wpływom TV w sytuacji, gdy rodzice często oglądają telewizję i nie mają innych zainteresowań, przez co przyczyniają się do wytworzenia nawyku u dzieci oglądania TV.
     Tak więc wybór programów dla dziecka nie powinien być przypadkowy. Zawsze należy brać pod uwagę charakter, treść programu oraz możliwości percepcyjne widza.
     Bezpowrotnie minęły czasy gdy żyliśmy w przekonaniu, że telewizja jest elementem integrującym rodzinę, że wspólne oglądanie telewizji umacnia więzy rodzinne, a dziecko przed telewizorem jest bezpieczniejsze niż na ulicy. Teraz przemożny wpływ telewizji niepokoi społeczeństwo, zwłaszcza w kontekście rosnącej przestępczości dzieci i młodzieży. Telewizję zaczęto postrzegać jako jedną z głównych przyczyn narastającej agresywności nie letnich. Wszystkie dzieci uczą się przez próby i błędy, nagrody i kary, obserwację i naśladownictwo. Zwłaszcza obserwacja i naśladownictwo jako sposoby uczenia się zachowań społecznych są ważne, gdyż obejmują nie tylko modele społeczne w postaci żywych osób, ale także modele fikcyjne - a więc i postaci z telewizora.

PODSUMOWANIE

     Nie wiemy jaki będzie świat dla którego wychowujemy dzieci. Wciąż rodzą się nowe niebezpieczeństwa i nowe nadzieje. Człowiek uzbrojony w tak wielką moc nauki może być straszny, może być wspaniały. Wszystko zależeć będzie nie tylko od stanu jego umysłu, ale także od postawy moralnej.
     Pojęcie agresji jest trudne do zdefiniowania. Zachowanie agresywne polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzaniu krzywdy. Od agresji ujmowanej behawioralnie (jako zachowanie) odróżniamy agresywność rozumianą jako względnie trwałą gotowość do reagowania agresją (cecha osobowości). Agresywność zmienia się na przestrzeni życia człowieka, wskazując największe nasilenie w młodości. Dziecko rzadko ma intencje szkodzenia, a jego działania są na ogół spontaniczne. Im dziecko młodsze, tym agresja jest bardziej bezpośrednia i globalna: obejmuje zarówno kontakt fizyczny, słowa jak i pantomimiczną ekspresję gniewu. Chłopcy uważani są za bardziej agresywnych, gdyż stosują agresję spontaniczną i aktywną, zaś dziewczęta stosują pośrednie formy agresji, działają w ukryciu, miewają marzenia agresywne.
     Dzieci uczą się agresji w domu, w szkole, na ulicy oraz ze środków masowego przekazu. Ludzie zmęczeni trudnościami codziennego życia, zgorzkniali, rozczarowani brakiem perspektyw bywają napięci, skłonni do wybuchów gniewu. Dzieci to widzą, uczą się także, że agresywne zachowanie bywa skuteczne. Dzieci uczą się nie na podstawie naszych słów lecz czynów. Rodzice, dziadkowie, wychowawcy najsilniej oddziałują na swych podopiecznych własnym przykładem. Jeśli postępowanie rodziców jest niezgodne z przekazywanymi dziecku normami - budzi jego protest. Jest to protest słuszny. Jakich więc wzorów dostarczamy dzieciom w najbardziej chłonnym okresie ich rozwoju? Czy kochamy i kochania uczymy? Jacy my dorośli jesteśmy i co robimy aby nie zawieść dziecięcej ufności? Czy jesteśmy ludźmi dobrymi i dobroć zaszczepiamy dzieciom? Janusz Korczak pisał: "często myślałem, co to znaczy być dobrym. Zdaje mi się, że dobry to taki, który ma wyobraźnię i rozumie, jak jest drugiemu, umie odczuć co czuje drugi. Jeśli ktoś męczy żabę lub muchę zaraz inny powie: a gdyby tobie tak zrobili?"
     Często zdarza się tak, że ludzie pragnąc dobra - czynią zło. Wtedy gdy nadmiernie przeciążamy dziecko obowiązkami, gdy brakuje nam dla niego czasu, bo zajęci jesteśmy zarabianiem pieniędzy, ciągle się spiesząc wymagamy od dziecka ponad jego możliwości. Nie zaspokajamy jego podstawowych potrzeb - miłości i poczucia bezpieczeństwa, wtedy staje się ono agresywne, rozdrażnione. Agresja powinna zawsze pozostać bez sukcesu i prowadzić do przykrości, niepowodzeń, strat. Szczególnie istotne wydają się działania wychowawcze uczące konstruktywnych zachowań w sytuacji frustracji, rozwijanie samokontroli dziecka poprzez stawianie przed nim odpowiedzialnych, samodzielnie rozwiązywalnych zadań, a także pobudzanie jego autorefleksji. Ważną rolę odgrywają indywidualne i zespołowe zabawy "gry w role" przy czym należy pamiętać, że głównym instrumentem hamowania agresji jest komunikowanie się międzyludzkie oparte o mowę. Przede wszystkim to jednak sam wychowawca powinien być modelem nieagresywnego zachowania. Modne stało się krytykowanie szkoły i deprecjonowanie wychowania, w szkole ma być ciekawie, partnersko, demokratycznie, "na luzie" i możliwie bezstresowo. Tymczasem oczekiwania takie do końca spełnione być nie mogą, gdyż proces wychowawczy bez różnych nieprzyjemności zarówno dla wychowawcy jak i wychowanka obyć się nie może. Hierarchia właściwa szkole i jej funkcja rzeczywista zawsze sytuują wychowanka w pozycji niższej od nauczyciela, i to ten ostatni, nie uczeń egzekwuje, napomina, ocenia, karze.
     Widzimy, że społeczeństwo wychowujące ostatnich lat samo niezbyt pojmuje procesy przekształceń, którym podlega. Zagubiona wydaje się rodzina, o czym świadczy wzrost obserwowanych w jej obrębie zjawisk patologicznych. Utracił też niekwestionowany do niedawna autorytet kościół. Kwestia odpowiedzialności czy współodpowiedzialności za czyny agresywne jest najczęściej przemilczana przez dorosłych jak i dzieci.

Bibliografia:
Danilewska J., "Agresja u dzieci szkoła porozumienia", Warszawa 2002
Gordon T., "Wychowanie bez porażek", Warszawa 1993
Kozłowska A., " Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym", Warszawa 1984.